Ευρώπη και Ελλάδα: Τι λένε οι δείκτες

Η εκπαίδευση και η "πρόσβαση στην επαγγελματική και συνεχή κατάρτιση" θεωρείται θεμελιώδες δικαίωμα στην Ευρωπαϊκή Ένωση [1] και σύμφωνα με το άρθρο 16 του Συντάγματος, "όλοι οι Έλληνες έχουν δικαίωμα δωρεάν παιδείας, σε όλες τις βαθμίδες της, στα κρατικά εκπαιδευτήρια" [2]. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι έχει σημειωθεί σπουδαία πρόοδος στην εξασφάλιση της καθολικής εκπαίδευσης, αφού το σύνολο των παιδιών σχολικής ηλικίας εγγράφεται στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια υποχρεωτική εκπαίδευση καθιστώντας τον οργανικό ή πρωτογενή αναλφαβητισμό εν πολλοίς φαινόμενο του παρελθόντος [3]. Είναι όμως η ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης ικανοποιητική και με ποια κριτήρια μπορούμε να την αξιολογήσουμε;

SDG 4 in the EU. Δημιουργός: Eurostat. Αναπαράγεται με άδεια αναφοράς προέλευσης (επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση)

Απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα επιχειρούν να δώσουν οι υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που περιοδικά διεξάγουν έρευνες, προκειμένου να σταθμίσουν την πορεία και τα αποτελέσματα των εκπαιδευτικών συστημάτων και των μέτρων που εφαρμόζονται στα κράτη-μέλη. Το θέμα απέκτησε ακόμα μεγαλύτερη βαρύτητα με δεδομένες τις επιπτώσεις της πανδημίας, που ήταν εμφανείς στην Έκθεση παρακολούθησης της εκπαίδευσης και της κατάρτισης 2021 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής [4]. Η έκθεση εστιάζει σε θέματα όπως τη συμμετοχή στην προσχολική εκπαίδευση, το ποσοστό χαμηλών επιδόσεων σε δεξιότητες ανάγνωσης, μαθηματικών και φυσικών επιστημών, τα ποσοστά συμμετοχής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και πρόωρης εγκατάλειψης των σπουδών, αλλά και στις επενδύσεις στην εκπαίδευση.

Τα στοιχεία για τη χώρα μας δείχνουν ότι οι Έλληνες συνεχίζουν να επιζητούν τις ανώτερες σπουδές, αφού το 43% των νέων 25-34 ετών έχουν ολοκληρώσει κάποιον κύκλο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, ποσοστό κατά τι υψηλότερο από το μέσο όρο του 40,5% των 27 κρατών της ΕΕ και κατά 13% ανώτερο από το αντίστοιχο ποσοστό του 2010.

Μάλιστα, τα στοιχεία της Eurostat δείχνουν ότι τα τελευταία 20 χρόνια έχει μειωθεί αισθητά η πρόωρη εγκατάλειψη σπουδών σε νέους ηλικίας 18-24 ετών, πέφτοντας από το 16,2% το 2002 στο 3,2% το 2021.

Δεν είναι όμως όλοι οι δείκτες εξίσου ενθαρρυντικοί. Το 2021 μόλις το 3,5% των Ελλήνων ηλικίας 25 έως 64 ετών παρακολουθούσε κάποιο πρόγραμμα δια βίου μάθησης, την ίδια ώρα που κοντά το ένα τρίτο (30,3%) των Φινλανδών είχε πρόσβαση στην εκπαίδευση ενηλίκων και αξιοποιούσε αυτή τη δυνατότητα [5].

SDGs & me. Δημιουργός: Eurostat. Αναπαράγεται με άδεια αναφοράς προέλευσης (επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση)

Ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι το χαμηλό ποσοστό συμμετοχής στην προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα, που ανέρχεται μόλις στο 68,8% των παιδιών της ηλικιακής ομάδας 3-6 ετών, κατατάσσοντας τη χώρα μας στην τελευταία θέση της ΕΕ. Ορισμένοι μπορεί να θεωρούν υπερβολή την τόσο πρώιμη ένταξη στην οργανωμένη εκπαίδευση, αυτή ωστόσο θεωρείται μοναδική ευκαιρία εξισορρόπησης και άμβλυνσης των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων, μέσω της ορθής προετοιμασίας όλων των παιδιών για το σχολείο, από όποιο μορφωτικό επίπεδο και να προέρχεται η οικογένειά τους. Για το λόγο αυτό η διεύρυνση της προσχολικής αγωγής αναφέρεται ως επιμέρους επιδίωξη του Στόχου Βιώσιμης Ανάπτυξης 4 - Ποιοτική Εκπαίδευση [6].

Η αντίστοιχη Έκθεση του 2022 [7], αν και σημειώνει το υψηλό επίπεδο κατάρτισης και αφοσίωσης των ελλήνων εκπαιδευτικών επισημαίνει το διαχρονικά χαμηλό επίπεδο σε δεξιότητες ανάγνωσης, μαθηματικών και φυσικών επιστημών. Ένα ποσοστό 30,5-35,8% των 15χρονων μαθητών σημειώνει χαμηλές επιδόσεις στις δεξιότητες αυτές, έναντι του μέσου όρου της ΕΕ, που κυμαίνεται μεταξύ 22-23%. Ιδιαιτέρως δυσκολεύονται οι μαθητές που προέρχονται από οικογένειες χαμηλού οικονομικού επιπέδου, τα παιδιά μεταναστών και οι Ρομά. Οι ανισότητες αυτές αντικατοπτρίζουν την ανάγκη βελτίωσης τόσο της ποιότητας όσο και της ισότητας της παρεχόμενης εκπαίδευσης στη χώρα μας, όπως τονίζει η Έκθεση.

Γραφικό: Μαθητές με χαμηλές επιδόσεις στην κατανόηση κειμένου ανά κοινωνικοοικονομικό και μεταναστευτικό υπόβαθρο. Δημιουργός: ΟΟΣΑ [8]. Αντλήθηκε από την Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και αναπαράγεται με άδεια αναφοράς δημιουργού CC-by-4.0.

Ένα ακόμα μελανό σημείο αφορά την έλλειψη επαρκούς χρηματοδότησης και ιδίως στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Η έλλειψη πόρων αποτελεί τροχοπέδη για την προσπάθεια εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων και την εισαγωγή νέων μεθόδων διδασκαλίας με χρήση ΤΠΕ και εποπτικών μέσων.

Σύμφωνα λοιπόν με τα στοιχεία των επίσημων στατιστικών, η Ελλάδα αν και ανήκει στην προνομοιούχο ομάδα των ανεπτυγμένων κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και καταβάλλει προσπάθειες προς τη βελτίωση του μορφωτικού επιπέδου του πληθυσμού της, έχει ακόμα δρόμο να διανύσει προτού επιτύχει να φτάσει τον στόχο της ποιοτικής, συμπεριληπτικής και δια βίου εκπαίδευσης.

Γραφικό: SDG Country Overview. Δημιουργός: Eurostat. Αναπαράγεται με άδεια αναφοράς προέλευσης (επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση)

Βιβλιογραφικές Παραπομπές

1. Άρθρο 14 - Δικαίωμα εκπαίδευσης | European Union Agency for Fundamental Rights. (χ.χ.). Ανακτήθηκε στις 12 Απριλίου 2023, βλ. https://fra.europa.eu/el/eu-charter/article/14-dikaioma-ekpaideysis

2. Σύνταγμα. (χ.χ.). Ανακτήθηκε στις 12 Απριλίου 2023, βλ. https://www.hellenicparliament.gr/Vouli-ton-Ellinon/To-Politevma/Syntagma/article-16/

3. Ευστρατόγλου Ά. (2000). Αναλφαβητισμός στην Ελλάδα: μια διερεύνηση στις πρόσφατες εξελίξεις (1983-1997). The Greek Review of Social Research, 101, 59–91. https://doi.org/10.12681/grsr.995

4. Έκθεση παρακολούθησης της εκπαίδευσης και της κατάρτισης 2021. (χ.χ.). Ανακτήθηκε στις 12 Απριλίου 2023, βλ. https://op.europa.eu/webpub/eac/education-and-training-monitor-2021/el/greece.html

5. SDGs & me: Quality education in my country. (χ.χ.). Ανακτήθηκε στις 12 Απριλίου 2023, βλ. https://ec.europa.eu/eurostat/web/products-eurostat-news/-/edn-20210811-1?language=el

6. UNESCO. (2017). Education for Sustainable Development Goals: Learning objectives. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. Βλ. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000247444

7. Education and Training Monitor 2022. (χ.χ.). Ανακτήθηκε στις 12 Απριλίου 2023, βλ. https://op.europa.eu/webpub/eac/education-and-training-monitor-2022/el/country-reports/greece.html

8. OECD (2019), PISA 2018 Results (Volume III): What School Life Means for Students' Lives, PISA, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/acd78851-en